هوش مصنوعی چیست؟ سفری از صفر تا صد به دنیای شگفت‌انگیز ماشین‌های هوشمند

ایده ساخت موجودات هوشمند به قدمت خود تاریخ است. از افسانه‌های یونان باستان که در آن از غول‌های فلزی خودکار صحبت می‌شد تا داستان‌های علمی-تخیلی قرن بیستم. اما تاریخ مدرن هوش مصنوعی، داستانی پر از فراز و نشیب، امیدها و سرخوردگی‌هاست که آن را به یک ماجراجویی علمی هیجان‌انگیز تبدیل کرده است.

دوران جنینی (دهه 1940 تا 1950): تولد یک ایده انقلابی

در میانه قرن بیستم و با ظهور اولین کامپیوترهای غول‌پیکر، دانشمندان شروع به پرسیدن سوالات جسورانه‌ای کردند. در سال 1950، یک ریاضی‌دان نابغه بریتانیایی به نام آلن تورینگ، که به شکستن کدهای رمز آلمان نازی در جنگ جهانی دوم کمک کرده بود، مقاله‌ای تاریخ‌ساز منتشر کرد و این سوال تکان‌دهنده را پرسید: «آیا ماشین‌ها می‌توانند فکر کنند؟». آزمون تورینگ که پیش‌تر به آن اشاره کردیم، حاصل همین مقاله بود و سنگ بنای فلسفی هوش مصنوعی را گذاشت.

تولد رسمی (1956): نام‌گذاری در کنفرانس دارتموث

نقطه عطف و تولد رسمی این رشته، تابستان سال 1956 در کالج دارتموث آمریکا بود. در این کارگاه تاریخی، دانشمند جوانی به نام جان مک‌کارتی برای اولین بار از عبارت جادویی «هوش مصنوعی» برای توصیف این حوزه جدید استفاده کرد. این کنفرانس، هوش مصنوعی را رسماً به عنوان یک رشته علمی مستقل به جهان معرفی کرد.

دوران خوش‌بینی و زمستان‌های سرد (1957 تا 1993)

سال‌های اولیه پس از دارتموث، دوران خوش‌بینی‌های اغراق‌آمیز بود. محققان پیش‌بینی می‌کردند که تا چند دهه دیگر، ماشین‌هایی با هوش انسانی ساخته خواهند شد. اولین برنامه‌های هوش مصنوعی مانند چت‌بات ELIZA که مکالمه با یک روان‌درمانگر را شبیه‌سازی می‌کرد، ساخته شدند. اما خیلی زود مشخص شد که راه درازی در پیش است.

کامپیوترهای آن زمان قدرت پردازش و حافظه بسیار کمی داشتند و مسائل دنیای واقعی بسیار پیچیده‌تر از آن چیزی بودند که تصور می‌شد. این محدودیت‌ها باعث شد وعده‌های بزرگ محققان عملی نشود و در نتیجه، دولت‌ها بودجه‌های تحقیقاتی را قطع کردند. این دوره رکود، به «اولین زمستان هوش مصنوعی» معروف شد.

در دهه 1980 با ظهور «سیستم‌های خبره» که دانش یک متخصص انسانی (مثلاً یک پزشک) را شبیه‌سازی می‌کردند، امیدها دوباره زنده شد. اما این رونق هم دیری نپایید و با مشکلاتی روبرو شد که به «دومین زمستان هوش مصنوعی» منجر گشت. این چرخه‌های رونق و رکود نشان داد که پیشرفت هوش مصنوعی به سه چیز حیاتی وابسته است: قدرت محاسباتی، حجم داده و سرمایه‌گذاری.

عصر مدرن (1997 تا امروز): انفجار بزرگ هوش مصنوعی

نقطه عطف بزرگ بعدی در سال 1997 رخ داد. کامپیوتر شطرنج‌باز شرکت IBM به نام Deep Blue، گری کاسپاروف، قهرمان افسانه‌ای و بلامنازع شطرنج جهان را شکست داد. این رویداد یک پیام روشن به جهان داد: ماشین‌ها می‌توانند در کارهای پیچیده و استراتژیک، حتی از بهترین ذهن‌های انسانی نیز پیشی بگیرند.

از آن زمان به بعد، سه عامل کلیدی مانند یک طوفان کامل دست به دست هم دادند تا رشد هوش مصنوعی نمایی شود:

1. قدرت محاسباتی سرسام‌آور: پردازنده‌ها به طرز شگفت‌انگیزی قدرتمندتر و ارزان‌تر شدند.
2. ظهور اینترنت و داده‌های عظیم (Big Data): اینترنت به یک اقیانوس بی‌کران از داده‌های متنی، تصویری و ویدیویی تبدیل شد. این داده‌ها همان کتاب‌هایی هستند که دانش‌آموز هوش مصنوعی ما برای یادگیری به آن‌ها نیاز داشت.
3. پیشرفت در الگوریتم‌ها: به خصوص الگوریتم‌های یادگیری عمیق که توانستند از قدرت سخت‌افزارهای جدید و داده‌های عظیم به بهترین شکل ممکن استفاده کنند.

این سه عامل منجر به انقلابی شد که امروزه در میانه آن زندگی می‌کنیم. از دستیارهای صوتی در گوشی‌هایمان گرفته تا خودروهای خودران و انفجار اخیر هوش مصنوعی مولد با مدل‌هایی مانند ChatGPT که می‌توانند برای شما شعر بگویند، مقاله بنویسند یا یک تصویر خارق‌العاده خلق کنند.